Waarom heeft de archeologie baat bij ARIADNEplus?
Archeologen doen onderzoek naar vondsten uit opgravingen, maar soms ook naar vondsten die al eerder zijn ontdekt en als oude collectie zijn opgeslagen in een museum of een archief. Deze door archeologen ontdekte “schatten” zijn vaak niet veel geld waard, uitzonderingen daargelaten. De waarde zit in de kennis die ze opleveren over onze geschiedenis. Archeologen interpreteren de resten die worden ontdekt tijdens opgravingen, kijken naar de onderlinge relaties en leiden zo nieuwe informatie af over het verleden van de mens. Op deze manier levert elke archeologische opgraving een grote hoeveelheid documentatie op, die gedetailleerd weergeeft wat er in elke laag gevonden is en hoe deze vondsten zich onderling verhouden. Deze documentatie bestaat uit tekstbestanden zoals vondstbeschrijvingen, foto’s en opgravingstekeningen. Daarnaast worden er inventarisatielijsten van vondsten gemaakt en plattegronden van de archeologische site getekend. Op deze manier worden de resten van het verleden door het archeologisch onderzoek omgezet tot een verzameling van beschrijvingen, vergelijkbaar met het maken van foto’s en het bijhouden van een dagboek tijdens een vakantie om later je eigen ervaringen en herinneringen te kunnen delen met het thuisfront.
Bij elk archeologisch onderzoek staat een onderzoeksvraag over het verleden centraal die men probeert te beantwoorden. Soms is het een simpele vraag zoals “wat zou hier in de grond zitten?”. Dit komt voor bij bouwwerkzaamheden rondom de aanleg van een snelweg, een spoorlijn of een huis. Dan is het noodzakelijk geen belangrijke informatie verloren te laten gaan tijdens de werkzaamheden. In veel landen wordt dit onderzoek niet gepubliceerd, maar als rapport bewaard op kantoren van lokale autoriteiten waardoor het lastig terug te vinden is.
Zowel geplande opgravingen geleid door gerichte onderzoeksvragen, als noodopgravingen waarbij toevalsvondsten worden gedaan, leveren een grote hoeveelheid aan data op. Deze documentatie wordt gebundeld tot een definitief opgravingsrapport. Dit rapport kan ook hergebruikt worden door onderzoekers met een andere onderzoeksvraag.
Tegenwoordig worden de meeste archeologische gegevens digitaal bewaard, en zijn ze steeds vaker online beschikbaar. Hierdoor wordt het makkelijker voor andere onderzoekers om belangrijke informatie uit het werk van collega’s te kunnen gebruiken. Daarnaast wordt het merendeel van de ongepubliceerde rapporten, beter bekend als “grijze literatuur” steeds beter online beschikbaar in veel Europese landen. Soms wordt dit bewerkstelligd door overheidsorganen, en soms door archieven die voor dit specifieke doel zijn ingericht. Voorbeelden zijn het e-depot Nederlandse Archeologie bij DANS in Nederland en het ADS (Archaeology Data Service at the University of York) in het VK. Deze archieven bevorderen het delen van archeologische opgravingsdocumentatie en zorgen ervoor dat de grijze literatuur duurzaam toegankelijk wordt gemaakt en niet op de plank blijft liggen.
In 2012 waren er al verschillende archieven die archeologische documentatie in digitale vorm bewaarden, maar niet allemaal waren ze online toegankelijk. Een onderzoeker die specifieke informatie op wilde zoeken had niet genoeg aan één zoekvraag. Omdat de systemen en de manier van het organiseren van de data per instituut verschilden moest de zoekvraag steeds opnieuw worden aangepast. Ook moest dit nog eens in verschillende talen. Het feit dat iets digitaal beschikbaar is betekent ook niet per definitie dat het kan worden gevonden: hier is een efficiënte zoekmachine voor nodig. Google helpt hier niet bij, omdat het verwijst naar uiteenlopende onderwerpen waarbij de enige overeenkomst de zoekterm is. Zo levert een zoektocht naar het woord “axe” (bijl) meer dan 300 miljoen resultaten op, niet erg handig voor een archeoloog. Er wordt verwezen naar onder meer cosmetica, scheerproducten en moderne stalen objecten. Het is erg lastig om data te vinden over objecten die wel archeologisch relevant zijn. Zoals de bijlen die al millennia door mensen worden gemaakt om hout mee te hakken, als wapen te gebruiken of als ceremonieel symbool in te zetten.
Hierin lag de uitdaging voor ARIADNE: we weten dat er genoeg nuttige maar ongebruikte informatie besloten ligt in archeologische documentatie. Ook weten we dat er technologie bestaat om deze informatie toegankelijker te maken. Daarnaast zijn de eigenaren van deze data vaak bereid om het voor iedereen open te stellen. Tegelijkertijd maakt een overvloed aan informatie het vrijwel onmogelijk om de juiste informatie te vinden. Hierin ligt zowel het probleem, als de potentie. Het ARIADNE partnerschap kwam met een oplossing voor dit probleem, om zo via de draad van Ariadne uit deze lastige situatie te komen.
Ontdek de ARIADNEplus partners, de oplossingen die ze aandragen, en waarom dit belangrijk is voor het publiek.
Het ARIADNEplus partnerschap
De 41 ARIADNEplus partners komen uit 23 Europese landen, plus 4 internationale partners.
Kijk hier welke partners er uit jouw land komen.
De oplossing van ARIADNEplus
Om te voorzien in de behoefte van archeologen is dankzij eerst ARIADNE en nu ARIADNEplus een oplossing tot stand gekomen. Door het project is een portaal ontworpen (www.ariadne-infrastructure.eu/portal/), met een online catalogus van archeologische datasets. De catalogus kan worden doorzocht op sleutelbegrippen en/of tijdsperiodes en/of locatie. De originele datasets worden bewaard door de eigenaren binnen de deelnemende instituten. Een zoektocht in de ARIADNEplus catalogus levert een link op die de gebruiker verwijst naar het lokale instituut waar de daadwerkelijke gegevens worden bewaard. Eigenlijk werkt de catalogus op dezelfde manier als Google, maar bevat het alleen maar referenties naar archeologische gegevens, daarbij gebruikmakend van concepten die zijn ontwikkeld door archeologen. Ook belangrijk is de meertalige aanpak: ARIADNEplus maakt gebruik van meertalige woordenlijsten, om zo termen en documenten geschreven in verschillende talen te kunnen zoeken en vinden.
Hetzelfde portaal biedt ook mogelijkheden om data nog verder te verwerken. Zo kunnen afbeeldingen en 3D-modellen weergegeven worden, of kan je een slideshow maken. Teksten kunnen geanalyseerd worden om tot een automatisch gegenereerde inhoudsopgave te komen. Je kan ook persoonlijke opmerkingen toevoegen, of thematische kaarten maken die bijvoorbeeld alle sites binnen een regio uit een bepaalde periode laten zien.
Op deze manier kunnen onderzoekers niet alleen de gewenste informatie vinden maar deze informatie ook nog toelichten. Een onderzoeker kan verschillende bronnen combineren en zo tot nieuwe onderzoeksresultaten komen.
Waarom is ARIADNEplus belangrijk voor het publiek?
Het publiek heeft indirect een belangrijk voordeel bij de activiteiten van ARIADNEplus: de effectiviteit van archeologisch onderzoek wordt verbeterd, omdat resultaten van eerder onderzoek worden hergebruikt bij nieuw onderzoek. Daarnaast voorkomt het dat onderzoek dubbelop wordt uitgevoerd en dit levert besparingen op. ARIADNEplus stimuleert hergebruik van data: veel onderzoek is betaald uit publieksgeld, waardoor de resultaten eigendom zijn van de belastingbetaler en gedeeld moeten worden met andere wetenschappers. Het opzetten van ARIADNEplus is gefinancierd door de EU, die het belang van het project inzien. De onderhoudskosten van het portaal zullen in de toekomst worden opgebracht door alle deelnemers samen.
ARIADNEplus kan ook een rol spelen bij het beheer en behoud van archeologisch erfgoed en betrokken instanties ondersteunen. Cultureel erfgoed is van groot belang voor identiteit en ook voor de economie: cultureel toerisme bedraagt zo’n 40% van het totale toerisme. Personen die geïnteresseerd zijn in geschiedenis en archeologie zijn meer dan welkom om gebruik te maken van het ARIADNEplus systeem. Het is ontworpen voor professionals, maar het is voor iedereen toegankelijk. De gebruiksvriendelijke interface maakt het makkelijk voor iedereen om te ontdekken wat er bijvoorbeeld in het verleden gebeurd is binnen jouw lokale gemeenschap.