Γιατί η αρχαιολογία χρειάζεται το ARIADNE;
Στην έρευνά τους, οι αρχαιολόγοι μελετούν συστηματικά τα υλικά κατάλοιπα εξετάζοντας παράλληλα ένα τεράστιο όγκο αντικειμένων, που έχουν βρεθεί ή ανασκαφεί, πρόσφατα ή στο παρελθόν και φυλάσσονται σε αρχεία ή μουσεία. Οι αρχαίοι «θησαυροί» που ανακαλύπτουν οι αρχαιολόγοι έχουν τεράστιο ενδιαφέρον όχι τόσο για το μέγεθος της οικονομικής τους αξίας αλλά για τη γνώση και τις πληροφορίες που μεταφέρουν για την ιστορία μας. Η αρχαιολογία ερμηνεύει τα κατάλοιπα που ανακαλύπτονται στις ανασκαφές, εξετάζει τις πολιτισμικές τους σχέσεις και συνάγει νέες πληροφορίες για το ανθρώπινο παρελθόν. Έτσι, μια αρχαιολογική ανασκαφή παράγει ένα μεγάλο αριθμό πληροφοριών που αναφέρουν με τον πιο λεπτομερή τρόπο τι περιείχε το στρώμα της ανασκαφής και πώς τα ευρήματα και άλλα υπολείμματα σχετίζονται μεταξύ τους.
Αυτές οι πληροφορίες αποτελούνται από κείμενα (δηλ. σημειώσεις ερευνητών για την περιγραφή των ευρημάτων), εικόνες και σχέδια που αποτυπώνουν την ανασκαφή σε κάθε στάδιο της εξέλιξής της, καταγραφή των ευρημάτων κάθε αρχαιολογικού στρώματος, και πολλά άλλα, όπως για παράδειγμα τα σχέδια της θέσης (του αρχαιολογικού χώρου) που συσχετίζουν τα διάφορα υλικά κατάλοιπα που βρέθηκαν σε επιμέρους περιοχές της ίδιας αρχαιολογικής θέσης, όπως για παράδειγμα σε έναν αρχαίο οικισμό. Με αυτόν τον τρόπο, η αρχαιολογική έρευνα μετατρέπει τα απομεινάρια του παρελθόντος σε μία σύνθεση περιγραφών, που προκύπτουν από διαδικασίες όχι διαφορετικές από αυτές που ακολουθούμε όταν φωτογραφίζουμε ή σημειώνουμε σε ένα ημερολόγιο κατά τη διάρκεια διακοπών για να μεταδώσουμε την εμπειρία μας σε φίλους και συγγενείς που παρέμειναν στο σπίτι, καθώς και να ανακαλέσουμε τις αναμνήσεις των διακοπών.
Κάθε αρχαιολογική έρευνα ορίζεται από ένα ερευνητικό ερώτημα, δηλαδή ένα ερώτημα που σχετίζεται με το παρελθόν, το οποίο δυνητικά απαντάται, (τουλάχιστον εν μέρει), χάριν στα αποτελέσματα που προκύπτουν από την ολοκληρωμένη ερευνητική δράση. Μερικές φορές το ερώτημα είναι απλώς «τι έχουμε εδώ;» αυτό συμβαίνει στην περίπτωση των κατασκευαστικών έργων, όπως για παράδειγμα στην κατασκευή ενός αυτοκινητοδρόμου, νέου σιδηροδρόμου ή καινούργιου σπιτιού όπου είναι αυστηρά απαραίτητο να εξασφαλιστεί ότι οι εργασίες δεν καταστρέφουν σημαντικές πληροφορίες. Δυστυχώς σε πολλές χώρες, τα αποτελέσματα των ερευνών καταγράφονται σε μια μη δημοσιοποιημένη έκθεση ανασκαφικού πεδίου, η οποία συχνά συντάσσεται στα γραφεία της τοπικής εφορείας αρχαιοτήτων και είναι εξαιρετικά δύσκολο να εντοπιστεί.
Συμπερασματικά, τόσο οι συστηματικές ανασκαφές που διεξάγονται εξυπηρετώντας συγκεκριμένα ερευνητικά ερωτήματα, όσο και οι σωστικές ανασκαφές που διεξάγονται κατά τη διάρκεια δημοσίων έργων, οδηγούν σε μοναδικές ανακαλύψεις δημιουργώντας μεγάλο αριθμό πληροφοριών. Τέτοιες πληροφορίες δομούνται σε μια τελική έκθεση ανασκαφής με συγκεκριμένο στόχο, στην οποία απουσιάζουν λοιπές αρχαιολογικές πληροφορίες που δεν σχετίζονται άμεσα από την εν λόγω εργασία. Η τεκμηρίωση αυτού του τύπου περιέχει πληροφορίες για ευρήματα της ίδιας αρχαιολογικής έρευνας, τα οποία, όμως μπορεί να χρησιμεύσουν σε ερευνητές με διαφορετικές αναζητήσεις και στόχους.
Σήμερα, τα περισσότερα αρχαιολογικά δεδομένα είναι ψηφιακά και τα δεδομένα αυτά καθίστανται όλο και περισσότερο διαθέσιμα στο διαδίκτυο, επιτρέποντας στους ερευνητές την πρόσβαση στη γνώση καθώς πληροφορούνται για την εργασία των συναδέλφων τους, και για δεδομένα που δεν είναι διαθέσιμα στις τελικές αναφορές. Επιπλέον, αυτές οι, μη δημοσιοποιημένες αναφορές, κοινώς γνωστές ως “γκρίζα λογοτεχνία”, διατίθενται όλο και περισσότερο στον παγκόσμιο ιστό σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Σε πολλές περιπτώσεις, τα έργα αυτά διατίθενται από κεντρικές κυβερνητικές υπηρεσίες. Παράλληλα δραστηριοποιούνται ειδικά θεματικά αρχεία και αποθετήρια, όπως η Υπηρεσία Δεδομένων Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου της Υόρκης, (Archaeology Data Service at the University of York) στο Ηνωμένο Βασίλειο και σε άλλα μέρη της Ευρώπης και του κόσμου, όπως η πρωτοβουλία «Ψηφιακή Αρχαιότητα» (Digital Antiquity initiative) στις ΗΠΑ. Αυτά τα αποθετήρια όχι μόνο παρέχουν πρόσβαση σε νέες επιστημονικές εκθέσεις – αναφορές, αλλά ενεργοποιούνται ώστε να σωθεί η αρχαιολογική γκρίζα λογοτεχνία από την καταστροφή ή την μόνιμη λήθη σε φακέλους, δισκέτες, CD-ROM ή σκληρούς δίσκους ξεχασμένους σε ράφια γραφείων.
Ήδη από το 2012, ήταν ενεργά αλλά κατακερματισμένα, ποικίλα ψηφιακά αποθετήρια Αρχαιολογικής Τεκμηρίωσης σε όλη την Ευρώπη, κάποια εκ των οποίων ήταν προσβάσιμα από το διαδίκτυο. Ωστόσο, ένας ερευνητής που επιθυμούσε να βρει συγκεκριμένες πληροφορίες δεν μπορούσε να εκτελέσει ένα μόνο ερώτημα: η αναζήτηση έπρεπε να επαναληφθεί σε κάθε αποθετήριο διακριτά, σε διαφορετικά συστήματα και οργάνωση δεδομένων, ακόμη και σε διαφορετικές γλώσσες. Επιπλέον, το γεγονός ότι οι πληροφορίες αποθηκεύονται σε ανοικτή ηλεκτρονική μορφή δεν σημαίνει απαραίτητα ότι μπορεί να βρεθούν, απαιτείται η εφαρμογή ενός αποτελεσματικού συστήματος αναζήτησης. Οι δυνατότητες αναζήτησης μέσω Google δεν βοηθούν, καθώς αναμειγνύουν συνδέσμους που ναι μεν έχουν κοινές λέξεις αλλά αναφέρονται σε διαφορετικά θέματα. Για παράδειγμα, η αναζήτηση “τσεκούρι” δίνει σχεδόν 300 εκατομμύρια αποτελέσματα – κάτι που δεν είναι πραγματικά χρήσιμο για έναν αρχαιολόγο – αναμειγνύοντας ξυριστικά και καλλυντικά προϊόντα, σύγχρονα εργαλεία χάλυβα, παιχνίδια ακόμη και λογισμικό. Είναι πολύ δύσκολο να βρεθούν τα δεδομένα που σχετίζονται με τα αρχαιολογικά αντικείμενα και σχετίζονται είτε με την ανθρώπινη δράση της κοπής ξύλου, ή την πολεμική δράση ή ακόμα και την λατρευτική τελετουργική δράση (ως σύμβολο).
Η παραδοχή ότι χρήσιμες πληροφορίες που αποθηκεύονται σε ειδικά αποθετήρια, παραμένουν αχρησιμοποίητες στην αρχαιολογική τεκμηρίωση και ότι οι πληροφορίες αυτές μπορούν να καταστούν προσιτές μέσω της υπάρχουσας τεχνολογίας αιχμής αλλά και της προθυμίας των κατόχων τους να τις παρέχουν ελεύθερα σε όλους, αποτέλεσαν πρόκληση για το ARIADNE. Ταυτόχρονα, υπήρξε υπερβολική ποσότητα πληροφοριών που καθιστούσαν σχεδόν αδύνατη την εύρεση των σωστών δεδομένων. Το γεγονός αυτό ανέδειξε τόσο τα προβλήματα όσο και τις δυνατότητες της σύγχρονής πραγματικότητας. Η κοινοπραξία του ARIADNE πρότεινε μια λύση για την αντιμετώπιση αυτού του ζητήματος και την εύρεση ενός τρόπου, χρησιμοποιώντας το μίτο της Αριάδνης, ώστε να βγούμε από αυτή τη δύσκολη κατάσταση.
Ανακαλύψτε τους εταίρους του ARIADNEplus, τις λύσεις που προτείνουν και γιατί αυτές είναι σημαντικές για τους πολίτες.
Οι εταίροι του ARIADNEplus
Οι 41 εταίροι του προγράμματος προέρχονται από 23 Ευρωπαϊκές χώρες, ενώ συμμετέχουν και 4 διεθνείς εταίροι.
Το ARIADNEplus χρηματοδοτείται για να υποστηρίξει ερευνητές. Εμείς όμως πιστεύουμε ότι το έργο αυτό είναι σημαντικό και χρήσιμο τόσο για τις υπηρεσίες και τους υπεύθυνους διαχείρισης πολιτιστικής κληρονομιάς όπως και για όλους τους πολίτες.
Δείτε ποιοι εταίροι προέρχονται από τη χώρα σας.
Η λύση του ARIADNEplus
Αρχικά το ARIADNE και στη συνέχεια το ARIADNEplus σχεδίασαν μια αποτελεσματική λύση που στηρίζει τις ερευνητικές ανάγκες των αρχαιολόγων. Το έργο δημιούργησε μια πύλη (www.ariadne-infrastructure.eu/portal/) με κατάλογο αρχαιολογικών δεδομένων διαθέσιμων στο διαδίκτυο. Αυτός ο κατάλογος μπορεί να διερευνηθεί επιλέγοντας λέξεις-κλειδιά ή ημερομηνίες / χρονικές περιόδους ή / και τον τόπο ενδιαφέροντος. Τα πραγματικά δεδομένα διατηρούνται από τον κάτοχό τους στα συμμετέχοντα ιδρύματα. Η πύλη του ARIADNE, βοηθά τον χρήστη στην αναζήτηση συνόλων δεδομένων του καταλόγου και του παρέχει πρόσβαση στα πραγματικά δεδομένα μέσω του ειδικού συνδέσμου που οδηγεί στο τοπικό ίδρυμα στο οποίο ανήκουν τα δεδομένα. Ο εν λόγω κατάλογος λειτουργεί παρόμοια με την υπάρχουσα διαδικασία αναζήτησης της Google, με τη διαφορά ότι περιέχει μόνο αναφορές σε προσβάσιμα αρχαιολογικά δεδομένα χρησιμοποιώντας έννοιες διαμορφωμένες ειδικά από τους αρχαιολόγους. Αυτό που είναι επίσης σημαντικό είναι η πολύγλωσση προσέγγιση: το ARIADNEplus χρησιμοποιεί πολύγλωσσα λεξιλόγια για την αναζήτηση με όρους σε πολλές γλώσσες και για αναζήτηση εγγράφων γραμμένων σε διαφορετικές γλώσσες.
Επιπλέον, η ίδια πύλη δύναται να προσφέρει ειδικά εργαλεία για την περαιτέρω επεξεργασία των δεδομένων, όπως εμφάνιση εικόνων και τρισδιάστατων μοντέλων, δημιουργία παρουσιάσεων, ανάλυση κειμένων, δημιουργία θεματικού ευρετηρίου με αυτοματοποιημένο τρόπο, δημιουργία σχολιασμών (π.χ. προσθήκη προσωπικών σημειώσεων), εμφάνιση θεματικών χαρτών (π.χ. όλες οι αρχαιολογικές τοποθεσίες της εποχής του χαλκού σε μια περιοχή), και ούτω καθεξής.
Έτσι, οι ερευνητές δεν θα είναι μόνο σε θέση να βρουν τις πληροφορίες που αναζητούν, αλλά και να τις επεξεργαστούν, να συνδυάσουν διάφορες πηγές σύμφωνα με τους στόχους τους και έτσι να αποκτήσουν νέα ερευνητικά αποτελέσματα.
Γιατί το ARIADNEplus είναι σημαντικό για τους πολίτες;
Οι πολίτες αποκτούν σημαντικά, έμμεσα πλεονεκτήματα από την δραστηριότητα του ARIADNEplus: το πρόγραμμα συνεισφέρει στη βελτίωση της αποδοτικότητας της αρχαιολογικής έρευνας, επαναχρησιμοποιώντας τα αποτελέσματα προηγούμενων επιστημονικών εργασιών σε νέες έρευνες. Επιπλέον, βοηθά στην αποφυγή της αντιγραφής και αλληλοεπικάλυψης των εργασιών εξοικονομώντας πόρους. Αρχή του ARIADNEplus είναι να ενθαρρύνει την επαναχρησιμοποίηση δεδομένων: το μεγαλύτερο μέρος της έρευνας που παράγεται χρηματοδοτείται από δημόσιους πόρους, επομένως τα αποτελέσματα ανήκουν στους φορολογούμενους που τα χρηματοδότησαν και πρέπει να καταστούν προσβάσιμα σε όλους τους ερευνητές.
Αν και η δημιουργία του ARIADNEplus απαίτησε σημαντική χρηματοδότηση (που εξασφαλίστηκε από την ΕΕ, αναγνωρίζοντας τη σημασία του έργου), η διατήρησή του στο μέλλον θα έχει σχετικά χαμηλό κόστος, αφού θα κατανεμηθεί σε όλους τους συμμετέχοντες.
Tο έργο ARIADNEplus υποστηρίζει κυρίως την έρευνα, παράλληλα όμως διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη διαχείριση και διατήρηση της αρχαιολογικής κληρονομιάς, υποστηρίζοντας τους αρμόδιους οργανισμούς και υπηρεσίες. Η πολιτιστική κληρονομιά αποτελεί βασικό παράγοντα ταυτότητας και σπουδαίο οικονομικό πόρο, καθώς τα έσοδα του πολιτιστικού τουρισμού, αντιπροσωπεύουν το 40% του συνόλου του τουρισμού.
Ενδιαφερόμενοι σε θέματα ιστορίας και αρχαιολογίας είναι ευπρόσδεκτοι να χρησιμοποιούν το σύστημα ARIADNEplus: ακόμη και αν είναι σχεδιασμένο για επαγγελματική χρήση, η πρόσβαση είναι ανοικτή σε όλους, η φιλική διεπαφή του επιτρέπει σε όποιον επιθυμεί να ανακαλύψει, παραδείγματος χάριν, τι συνέβη στο παρελθόν, στην τοπική του κοινότητα.